گمرک، بانک مرکزی و آمارهای متفاوت واردات و صادرات

نکته قابل توجه آن است که در همه ارقام اعلام شده همواره اعداد بانک مرکزی در بخش واردات، بیش از اعداد گمرک بوده و این فرآیند در بخش صادرات معکوس شده است. همه ارقام اعلام شده از سوی سازمان گمرک بیش از اعداد ارائه شده از سوی بانک مرکزی است.

براساس آمار رسمی بانک مرکزی میزان واردات سال 84 بالغ بر 08/43میلیارد دلار بوده در حالی که این رقم از سوی گمرک 8/39 میلیارد دلار اعلام شده و نشان‌دهنده اختلافی 7/6درصدی است؛ به‌طوری که عدد مورد نظر گمرک 2/3میلیارد دلار کمتر از بانک مرکزی بوده است. در همین حال آمار ارائه شده از سوی بانک مرکزی درباره میزان واردات سال 85 نیز نسبت به آمار گمرک در زمینه واردات بیشتر است به نحوی که عدد بانک مرکزی 02/50 میلیارددلار اما عدد اعلام شده گمرک درخصوص واردات سال مذکور 4/41میلیارد دلار است که اختلاف دو عدد یاد شده بیش از 2/17درصد و معادل حدود 6/8میلیارد دلار است.

در زمینه میزان ارزش صادرات کشور در سال 84 نیز در حالی که بانک مرکزی رقم 54/10میلیارد دلاری را اعلام کرده این رقم از سوی گمرک بالغ بر11 میلیارد دلار ذکر شده است. تفاوت 2 رقم یادشده نشان می‌دهد که گمرک صادرات را 2/4 دانسته و معادل نزدیک به نیم میلیون دلار بیش از آمار بانک مرکزی اعلام کرده است.

از سوی دیگر آمار اعلام شده از سوی بانک مرکزی و گمرک در زمینه صادرات در سال 85 نیز اختلافی 7/13درصدی را نشان می‌دهد. در سال مذکور بانک مرکزی میزان صادرات را 04/14میلیارد دلار ذکر کرده است در حالی که این رقم از سوی گمرک 3/16میلیارد دلار عنوان شده است. به تعبیر دیگر رقم صادرات کل کشور در سال مذکور 2/2میلیارد دلار بیش از رقمی است که بانک مرکزی اعلام کرده است.

در سال 86 نیز، به مانند سال‌های 84 و  85 ارقام ارائه شده از سوی گمرک در بخش واردات، کمتر از اعداد اعلام شده بانک مرکزی بوده است این در حالی که در بخش صادرات این فرآیند معکوس شده و اعداد اعلام شده از سوی گمرک بیش از اعداد اعلام شده از سوی بانک مرکز ی است. بانک مرکزی میزان کل واردات کشور در این سال را 58/56 میلیارد دلار اعلام کرده اما این رقم از سوی گمرک 3/48میلیارد دلار اعلام شده که نشان دهنده اختلافی حدود 3/14درصدی بوده و گمرک میزان واردات را تقریبا 3/7میلیارد دلار کمتر از بانک مرکزی اعلام کرده است.

همچنین بانک مرکزی ارزش صادرات کشور در سال 86 را 63/15میلیارد دلار اعلام کرده است. این در حالی است که گمرک این رقم را 21میلیارددلار عنوان کرده و اعداد اعلام شده از سوی این 2 نهاد بیش از 5/35درصد اختلاف دارد و در واقع گمرک میزان واردات را حدود 4/5میلیارد دلار بیش از اعداد بانک مرکزی اعلام کرده است. همچنین در حالی که بانک مرکزی آمار صادرات و واردات را تنها در 8 ماهه سال‌87 اعلام کرده، گمرک ایران میزان واردات و صادرات در این سال را به‌ترتیب 6/38 میلیارد دلار و حدود 10میلیارد دلار اعلام کرده‌است.

با این روند اختلافات فاحش ارقام اعلام شده واردات و صادرات از سوی دو نهاد رسمی کشور متعدد است اما یکی از دلایل گمرک برای توجیه اختلافات آماری واردات و صادرات، کارشناسی بودن یا کارشناسی نبودن این آمار است. با این وجود کمتر برداشت دقیقی از مفهوم کارشناسی شده یا نشده آمار ارائه شده است.

گرچه فهم این اصطلاحات کمی سخت است، اما با فرض پذیرش مفاهیم پیش گفته بازهم اختلافات، 34، 22 و... درصدی بین آمار ارائه شده از سوی دو نهاد رسمی کشور از یک مقوله، چندان قابل پذیرش نیست. مطالعه ارقام مربوط به واردات و صادرات اعلام شده از سوی این دو نهاد نشان می‌دهد که در بخش صادرات همواره گمرک در مقایسه با بانک مرکزی «بیش اظهاری» و درباره واردات «کم اظهاری» کرده ‌‌است.

بر این اساس میزان «بیش‌اظهاری‌های» گمرک در بخش صادرات طی 3 سال 84، 85، 86 به‌ترتیب 2/4، 7/13 و5/‌35درصد بوده است. از سوی دیگر، میزان کم‌ اظهاری‌های گمرک در بخش واردات، طی سال‌های مذکور به‌ترتیب 7/6، 2/17 و3/‌14درصد است.

یکی از نکات قابل توجه آن است که میزان کم‌اظهاری و بیش اظهاری گمرک در سال‌84، نسبت به سال‌های 85و86، خیلی کمتر بوده به‌طوری که میزان بیش اظهاری صادرات در سال 85 نسبت به سال 84 تقریبا 3برابر و در سال 86 نزدیک 9برابر افزایش یافته است. این امر به معنای آن است که احتمالا در سال‌جاری نیز این بیش‌اظهاری‌ها و کم‌اظهاری‌ها افزایش می‌یابد، البته طی 2 سال اخیر در زمینه واردات، کم‌اظهاری‌ها کمی متفاوت بوده و میزان کم‌اظهاری گمرک در بخش واردات در سال 85بیش از سال 86 است. این شاخص در سال 85 نسبت به سال 84 از 7/‌6 به 2‌/17درصد افزایش پیدا کرده است. این در حالی است  که در سال 86 نسبت به سال‌84 کم‌اظهاری با کمی کاهش به 3/14درصد رسیده است.